DICTIONARY¶

I. Định nghĩa và đặc điểm¶

1. Dictionary là gì?¶

Dictionary là kiểu dữ liệu lưu trữ dữ liệu dưới dạng cặp key-value (khóa-giá trị).

# Ví dụ đơn giản
sinh_vien = {
    "ten": "Nguyễn Văn A",
    "tuoi": 18,
    "lop": "12A1",
    "diem": 8.5
}

2. Đặc điểm của Dictionary¶

Lưu trữ dữ liệu dưới dạng key-value
Key phải là immutable (không thay đổi được)
Value có thể là bất kỳ kiểu dữ liệu nào
Không có thứ tự cố định (trước Python 3.7)
Key phải duy nhất

II. Tạo và khởi tạo Dictionary¶

1. Cú pháp cơ bản¶

# Cách 1: Sử dụng dấu {}
dict1 = {}
dict2 = {"key1": "value1", "key2": "value2"}

# Cách 2: Sử dụng dict()
dict3 = dict()
dict4 = dict([("key1", "value1"), ("key2", "value2")])

# Cách 3: Sử dụng từ khóa
dict5 = dict(key1="value1", key2="value2")

2. Ví dụ thực tế¶

# Thông tin học sinh
hoc_sinh = {
    "ma_hs": "HS001",
    "ho_ten": "Trần Thị B",
    "ngay_sinh": "15/03/2006",
    "gioi_tinh": "Nữ",
    "diem_toan": 8.5,
    "diem_van": 7.8,
    "diem_anh": 9.0
}

# Thông tin sản phẩm
san_pham = {
    "ma_sp": "SP001",
    "ten_sp": "Laptop Dell",
    "gia": 15000000,
    "so_luong": 10,
    "danh_muc": "Điện tử"
}

III. Truy cập và thao tác với Dictionary¶

1. Truy cập giá trị¶

# Truy cập bằng key
ten = hoc_sinh["ho_ten"]
diem_toan = hoc_sinh["diem_toan"]

# Sử dụng get() - an toàn hơn
diem_ly = hoc_sinh.get("diem_ly", 0)  # Trả về 0 nếu không có key

# Kiểm tra key có tồn tại
if "diem_toan" in hoc_sinh:
    print("Có điểm toán")

2. Thêm và cập nhật¶

Để cập nhật giá trị cho một cặp key:value có thể sử dụng phép gán hoặc thông qua phương thức update()

# Thêm key-value mới
hoc_sinh["diem_ly"] = 8.0

# Cập nhật giá trị
hoc_sinh["diem_toan"] = 9.0

# Sử dụng update()
hoc_sinh.update({"diem_hoa": 7.5, "diem_sinh": 8.2})

3. Xóa phần tử¶

Để xoá các phần tử trong dictionary thì có thể sử dụng từ khoá del hoặc các phương thức nhưpop(),popitem(),clear()

# Xóa bằng del
del hoc_sinh["diem_van"]

# Xóa bằng pop()
diem_anh = hoc_sinh.pop("diem_anh")

# Xóa bằng popitem() - xóa cặp cuối cùng
cuoi_cung = hoc_sinh.popitem()

# Xóa tất cả
hoc_sinh.clear()

IV. Các phương thức hữu ích¶

1. Phương thức keys(), values(), items()¶

# Lấy tất cả keys
keys = hoc_sinh.keys()
print(list(keys))

# Lấy tất cả values
values = hoc_sinh.values()
print(list(values))

# Lấy tất cả items (cặp key-value)
items = hoc_sinh.items()
print(list(items))

2. Phương thức copy()¶

# Copy nông
hoc_sinh_copy = hoc_sinh.copy()

V. Duyệt các phần tử trong Dictionary¶

1. Duyệt keys¶

for key in hoc_sinh:
    print(f"{key}: {hoc_sinh[key]}")

# Hoặc
for key in hoc_sinh.keys():
    print(f"{key}: {hoc_sinh[key]}")

2. Duyệt values¶

for value in hoc_sinh.values():
    print(value)

3. Duyệt items¶

for key, value in hoc_sinh.items():
    print(f"{key}: {value}")

VI. Dictionary lồng nhau¶

1. Dictionary trong Dictionary¶

# Thông tin lớp học
lop_hoc = {
    "ma_lop": "12A1",
    "si_so": 35,
    "giao_vien_cn": {
        "ten": "Nguyễn Văn C",
        "mon_day": "Toán",
        "sdt": "0123456789"
    },
    "danh_sach_hs": [
        {"ten": "HS1", "diem": 8.5},
        {"ten": "HS2", "diem": 7.8}
    ]
}

# Truy cập
ten_gv = lop_hoc["giao_vien_cn"]["ten"]

2. List trong Dictionary¶

# Thông tin môn học
mon_hoc = {
    "ten_mon": "Toán",
    "diem_kt": [8.5, 7.8, 9.0, 8.2],
    "diem_thi": 8.8
}

# Tính điểm trung bình
diem_tb = sum(mon_hoc["diem_kt"]) / len(mon_hoc["diem_kt"])

VII. Ví dụ minh họa¶

Ví dụ 1: Quản lý thông tin học sinh¶

Đề bài: Tạo dictionary lưu thông tin học sinh và thực hiện các thao tác cơ bản.

Tạo dictionary thông tin học sinh
In thông tin học sinh
In điểm các môn
Tính điểm trung bình
Thêm điểm môn mới
Cập nhật điểm

# Tạo dictionary thông tin học sinh
hoc_sinh = {
    "ma_hs": "HS001",
    "ho_ten": "Nguyễn Văn An",
    "tuoi": 16,
    "lop": "10A1",
    "diem_toan": 8.5,
    "diem_van": 7.8,
    "diem_anh": 9.0
}

# In thông tin học sinh

print("=== THÔNG TIN HỌC SINH ===")
print(f"Mã HS: {hoc_sinh['ma_hs']}")
print(f"Họ tên: {hoc_sinh['ho_ten']}")
print(f"Tuổi: {hoc_sinh['tuoi']}")
print(f"Lớp: {hoc_sinh['lop']}")

# In điểm các môn

print("\nĐiểm các môn:")
print(f"Toán: {hoc_sinh['diem_toan']}")
print(f"Văn: {hoc_sinh['diem_van']}")
print(f"Anh: {hoc_sinh['diem_anh']}")

# Tính điểm trung bình

diem_tb = (hoc_sinh['diem_toan'] + hoc_sinh['diem_van'] + hoc_sinh['diem_anh']) / 3
print(f"\nĐiểm trung bình: {diem_tb:.2f}")

# Thêm điểm môn mới

hoc_sinh['diem_ly'] = 8.2
print(f"Đã thêm điểm Lý: {hoc_sinh['diem_ly']}")

# Cập nhật điểm

hoc_sinh['diem_toan'] = 9.0
print(f"Điểm Toán mới: {hoc_sinh['diem_toan']}")

Ví dụ 2: Quản lý kho hàng¶

Đề bài: Tạo dictionary lưu thông tin sản phẩm và tính toán giá trị kho.

Tạo dictionary sản phẩm
Hiển thị thông tin sản phẩm
Tính tổng giá trị
Nhập hàng thêm
Tính lại tổng giá trị

# Tạo dictionary sản phẩm
san_pham = {
    "ma_sp": "SP001",
    "ten_sp": "Laptop Dell",
    "gia": 15000000,
    "so_luong": 5,
    "danh_muc": "Điện tử"
}

# Hiển thị thông tin sản phẩm
print("=== THÔNG TIN SẢN PHẨM ===")
print(f"Mã SP: {san_pham['ma_sp']}")
print(f"Tên SP: {san_pham['ten_sp']}")
print(f"Giá: {san_pham['gia']:,} VNĐ")
print(f"Số lượng: {san_pham['so_luong']}")
print(f"Danh mục: {san_pham['danh_muc']}")

# Tính tổng giá trị
tong_gia_tri = san_pham['gia'] * san_pham['so_luong']
print(f"\nTổng giá trị: {tong_gia_tri:,} VNĐ")

# Nhập hàng thêm
them_so_luong = 3
san_pham['so_luong'] += them_so_luong
print(f"Đã nhập thêm {them_so_luong} sản phẩm")
print(f"Số lượng mới: {san_pham['so_luong']}")

# Tính lại tổng giá trị
tong_gia_tri_moi = san_pham['gia'] * san_pham['so_luong']
print(f"Tổng giá trị mới: {tong_gia_tri_moi:,} VNĐ")

Ví dụ 3: Từ điển Anh-Việt¶

Đề bài: Tạo từ điển đơn giản và thực hiện tra cứu từ.

Tạo từ điển Anh-Việt
Hiển thị toàn bộ từ điển
Tra cứu từ
Thêm từ mới
Đếm số từ trong từ điển
Tìm từ dài nhất

# Tạo từ điển Anh-Việt
tu_dien = {
    "hello": "xin chào",
    "goodbye": "tạm biệt", 
    "thank you": "cảm ơn",
    "please": "xin vui lòng",
    "sorry": "xin lỗi",
    "computer": "máy tính",
    "student": "học sinh",
    "teacher": "giáo viên",
    "book": "sách",
    "school": "trường học"
}

# Hiển thị toàn bộ từ điển
print("=== TỪ ĐIỂN ANH-VIỆT ===")
for tu_anh, tu_viet in tu_dien.items():
    print(f"{tu_anh}: {tu_viet}")

# Tra cứu từ
print("\n=== TRA CỨU TỪ ===")
tu_can_tra = "computer"
if tu_can_tra in tu_dien:
    print(f"{tu_can_tra}: {tu_dien[tu_can_tra]}")
else:
    print(f"Không tìm thấy từ '{tu_can_tra}'")

# Thêm từ mới
tu_dien["python"] = "trăn (ngôn ngữ lập trình)"
print(f"\nĐã thêm từ mới: python - {tu_dien['python']}")

# Đếm số từ trong từ điển
so_tu = len(tu_dien)
print(f"\nTổng số từ trong từ điển: {so_tu}")

# Tìm từ dài nhất
tu_dai_nhat = max(tu_dien.keys(), key=len)
print(f"Từ dài nhất: {tu_dai_nhat} ({len(tu_dai_nhat)} ký tự)")

VIII. Bài tập thực hành tại lớp¶

Bài 1: Dictionary thông tin học sinh¶

Đề bài: Tạo dictionary lưu thông tin 3 học sinh và hiển thị.

💡 Phân tích đề

Các bước thực hiện:

Tạo dictionary lồng nhau với mã học sinh làm key
Mỗi value là dictionary chứa thông tin chi tiết
Sử dụng vòng lặp để duyệt và hiển thị
Format thông tin đẹp mắt khi in

Input/Output mẫu:

Mã HS	Tên	Tuổi	Lớp
`HS001`	`An`	`16`	`10A1`
`HS002`	`Bình`	`17`	`10A2`
`HS003`	`Cường`	`16`	`10A1`

💡 Gợi ý code

# Dictionary thông tin học sinh
hoc_sinh = {
    "HS001": {"ten": "An", "tuoi": 16, "lop": "10A1"},
    "HS002": {"ten": "Bình", "tuoi": 17, "lop": "10A2"},
    "HS003": {"ten": "Cường", "tuoi": 16, "lop": "10A1"}
}

# Hiển thị thông tin
for ma_hs, thong_tin in hoc_sinh.items():
    print(f"{ma_hs}: {thong_tin['ten']}, {thong_tin['tuoi']} tuổi, lớp {thong_tin['lop']}")

Bài 2: Tính điểm trung bình¶

Đề bài: Tạo dictionary lưu điểm các môn học và tính điểm trung bình.

💡 Phân tích đề

Các bước thực hiện:

Tạo dictionary với key là tên môn, value là điểm số
Sử dụng phương thức values() để lấy tất cả điểm
Tính tổng bằng sum() và chia cho len()
Làm tròn kết quả 2 chữ số thập phân

Input/Output mẫu:

Môn học	Điểm	Tính toán
`Toán`	`8.5`	`sum = 25.3`
`Văn`	`7.8`	`len = 3`
`Anh`	`9.0`	`TB = 8.43`

💡 Gợi ý code

# Dictionary điểm các môn
diem = {"Toán": 8.5, "Văn": 7.8, "Anh": 9.0}

# Tính điểm trung bình
diem_tb = sum(diem.values()) / len(diem)

print(f"Điểm trung bình: {diem_tb:.2f}")

Bài 3: Tính tổng giá trị sản phẩm¶

Đề bài: Tạo dictionary lưu thông tin sản phẩm và tính tổng giá trị.

💡 Phân tích đề

Các bước thực hiện:

Tạo dictionary chứa thông tin sản phẩm (tên, giá, số lượng)
Truy cập giá và số lượng bằng key
Tính tổng giá trị = giá × số lượng
Có thể mở rộng cho nhiều sản phẩm

Input/Output mẫu:

Sản phẩm	Giá	Số lượng	Tổng giá trị
`Laptop`	`15,000,000`	`2`	`30,000,000`

💡 Gợi ý code

# Dictionary thông tin sản phẩm
san_pham = {
    "SP1": {"ten": "Laptop", "gia": 15000000, "sl": 2}
}

# Tính tổng giá trị
tong = san_pham["SP1"]["gia"] * san_pham["SP1"]["sl"]

print(f"Tổng giá trị: {tong:,} VND")

IX. Bài tập về nhà¶

Bài 1: Thông tin cá nhân¶

Đề bài: Tạo dictionary lưu thông tin cá nhân của bạn gồm: tên, tuổi, lớp, môn học yêu thích, điểm môn đó. In ra thông tin và tính xem bạn đã đủ 18 tuổi chưa.

💡 Phân tích đề

Các bước thực hiện:

Tạo dictionary với 5 key: tên, tuổi, lớp, môn yêu thích, điểm
Sử dụng vòng lặp items() để duyệt và in thông tin
Kiểm tra tuổi >= 18 bằng câu lệnh if-else
Format hiển thị thông tin rõ ràng và đẹp mắt

Input/Output mẫu:

Thông tin	Giá trị	Kết luận
`Tuổi: 16`	`< 18`	`Chưa đủ 18 tuổi`
`Tuổi: 19`	`>= 18`	`Đã đủ 18 tuổi`

Bài 2: Điểm số các môn học¶

Đề bài: Tạo dictionary lưu điểm 5 môn học của bạn. Tính điểm trung bình, tìm môn có điểm cao nhất và thấp nhất.

💡 Phân tích đề

Các bước thực hiện:

Tạo dictionary với key là tên môn, value là điểm số
Tính điểm trung bình: sum(values()) / len()
Tìm điểm cao nhất: max(dict, key=dict.get)
Tìm điểm thấp nhất: min(dict, key=dict.get)
Hiển thị bảng điểm và các thống kê

Input/Output mẫu:

Môn	Điểm	Thống kê
`Toán: 8.5`		`Trung bình: 8.2`
`Anh: 9.0`		`Cao nhất: Anh (9.0)`
`Hóa: 7.5`		`Thấp nhất: Hóa (7.5)`

Bài 3: Danh bạ điện thoại¶

Đề bài: Tạo dictionary lưu tên và số điện thoại của 5 người bạn. Viết chương trình cho phép tra cứu số điện thoại theo tên.

💡 Phân tích đề

Các bước thực hiện:

Tạo dictionary với key là tên, value là số điện thoại
Nhập tên cần tra cứu từ bàn phím
Sử dụng get() để tra cứu (an toàn hơn truy cập trực tiếp)
Hiển thị kết quả hoặc thông báo không tìm thấy
Có thể hiển thị toàn bộ danh bạ

Input/Output mẫu:

Tìm kiếm	Kết quả
`"An"`	`An: 0123456789`
`"Nam"`	`Không tìm thấy Nam!`

Đề bài: Tạo dictionary menu quán ăn với tên món và giá. Khách hàng chọn món, nhập số lượng, tính tổng tiền phải trả.

💡 Phân tích đề

Các bước thực hiện:

Dictionary với key là tên món, value là giá
Nhập tên món và số lượng
Tính tổng = giá × số lượng
Kiểm tra món có trong menu không

Gợi ý input/output mẫu:

--- MENU QUÁN ĂN ---
Phở bò: 45,000 VNĐ
Cơm tấm: 35,000 VNĐ
Bánh mì: 20,000 VNĐ
Chả cá: 50,000 VNĐ

Nhập tên món: Phở bò
Nhập số lượng: 2
Tổng tiền: 90,000 VNĐ

Nhập tên món: Pizza
Món này không có trong menu!

X. Bài tập nâng cao¶

Bài 1: Quản lý thông tin học sinh¶

Đề bài: Viết chương trình quản lý thông tin học sinh với menu gồm các chức năng: thêm học sinh mới, hiển thị thông tin học sinh, cập nhật điểm, hiển thị danh sách tất cả học sinh và thoát chương trình.

💡 Phân tích đề

Các bước thực hiện:

Tạo dictionary chính để lưu tất cả học sinh với mã HS làm key
Tạo menu với 5 lựa chọn và vòng lặp while để chạy liên tục
Thêm học sinh: nhập thông tin và lưu vào dictionary
Hiển thị thông tin: tìm theo mã HS và in ra
Cập nhật điểm: tìm HS và thêm/sửa điểm các môn
Hiển thị tất cả: duyệt dictionary và in thông tin
Thoát: break khỏi vòng lặp

Input/Output mẫu:

Chức năng	Input	Output
Thêm HS	`HS001, An, 16, 10A1`	`Đã thêm thành công`
Hiển thị	`HS001`	`Thông tin chi tiết HS001`
Cập nhật	`HS001, Toán: 8.5`	`Đã cập nhật điểm`
Danh sách		`Tất cả học sinh`

Bài 2: Quản lý kho hàng¶

Đề bài: Viết chương trình quản lý kho hàng với các chức năng: thêm sản phẩm mới, tìm kiếm sản phẩm, cập nhật số lượng, xóa sản phẩm, hiển thị toàn bộ kho và tính tổng giá trị kho.

💡 Phân tích đề

Các bước thực hiện:

Tạo dictionary kho hàng với mã sản phẩm làm key
Mỗi sản phẩm có thông tin: tên, giá, số lượng
Tạo menu với 6 lựa chọn chính
Thêm sản phẩm: nhập thông tin và kiểm tra trùng mã
Tìm kiếm: tra cứu theo mã sản phẩm
Cập nhật số lượng: thay đổi số lượng tồn kho
Xóa sản phẩm: xóa khỏi dictionary
Hiển thị kho: duyệt và in tất cả sản phẩm
Tính tổng giá trị: sum(giá × số lượng) của tất cả SP

Input/Output mẫu:

Chức năng	Input	Công thức	Output
Thêm SP	`SP001, Laptop, 15M, 5`		`Đã thêm thành công`
Tìm kiếm	`SP001`		`Thông tin chi tiết SP001`
Cập nhật SL	`SP001, +3`	`5 + 3 = 8`	`Số lượng mới: 8`
Tổng giá trị		`Σ(giá × SL)`	`150,000,000 VNĐ`

Bài 3: Từ điển Anh-Việt¶

Đề bài: Viết chương trình từ điển Anh-Việt với các chức năng: tra cứu từ, thêm từ mới, xóa từ, hiển thị tất cả từ và tìm kiếm từ có chứa chuỗi con.

💡 Phân tích đề

Các bước thực hiện:

Tạo dictionary từ điển với từ tiếng Anh làm key
Value là nghĩa tiếng Việt tương ứng
Tra cứu từ: kiểm tra key có tồn tại trong dictionary
Thêm từ: nhập từ mới và nghĩa, lưu vào dictionary
Xóa từ: sử dụng del hoặc pop() để xóa
Hiển thị tất cả: duyệt items() và in ra
Tìm chuỗi con: duyệt keys() và kiểm tra 'in' operator
Chuyển về chữ thường để so sánh không phân biệt hoa thường

Input/Output mẫu:

Chức năng	Input	Công thức	Output
Tra cứu	`"hello"`	`dict.get(key)`	`hello = xin chào`
Thêm từ	`"python", "trăn"`	`dict[key] = value`	`Đã thêm thành công`
Tìm chuỗi	`"com"`	`substring in key`	`computer, welcome`
Xóa từ	`"hello"`	`del dict[key]`	`Đã xóa thành công`

Bài 4: Quản lý thông tin sách¶

Đề bài: Viết chương trình quản lý thư viện sách với các thuộc tính: mã sách, tên sách, tác giả, năm xuất bản, giá. Các chức năng: thêm, tìm kiếm, sắp xếp theo giá, lọc theo năm xuất bản.

💡 Phân tích đề

Các bước thực hiện:

Tạo dictionary chính với mã sách làm key
Mỗi sách có dictionary con chứa: tên, tác giả, năm XB, giá
Thêm sách: nhập đầy đủ thông tin và lưu vào dictionary
Tìm kiếm: tra cứu theo mã sách hoặc theo tên
Sắp xếp theo giá: chuyển items() thành list, dùng sorted()
Lọc theo năm: duyệt dictionary và kiểm tra năm xuất bản
Hiển thị: format thông tin sách đẹp mắt
Tính thống kê: giá trung bình, sách đắt nhất, rẻ nhất

Input/Output mẫu:

Chức năng	Input	Công thức	Output
Thêm sách	`S001, Python, Tác giả A, 2023, 250K`		`Đã thêm thành công`
Sắp xếp giá		`sorted(items, key=lambda x: x[1]['gia'])`	`Danh sách theo giá tăng dần`
Lọc năm	`2023`	`if sach['nam'] == 2023`	`Sách xuất bản năm 2023`
Giá TB		`sum(gia) / len(sach)`	`Giá trung bình: 300K`

XI. Ghi chú quan trọng¶

1. Cú pháp cơ bản¶

Sử dụng {} để tạo dictionary
Key phải là immutable (string, number, tuple)
Value có thể là bất kỳ kiểu dữ liệu nào
Truy cập bằng key: dict[key]

2. Lưu ý khi sử dụng¶

Key phải duy nhất
Sử dụng get() để tránh lỗi KeyError
Dictionary có thể lồng nhau
Có thể duyệt bằng for loop

3. Các lỗi thường gặp¶

KeyError khi truy cập key không tồn tại
Quên dấu phẩy giữa các cặp key-value
Sử dụng key không immutable

DICTIONARY¶

I. Định nghĩa và đặc điểm¶

1. Dictionary là gì?¶

2. Đặc điểm của Dictionary¶

II. Tạo và khởi tạo Dictionary¶

1. Cú pháp cơ bản¶

2. Ví dụ thực tế¶

III. Truy cập và thao tác với Dictionary¶

1. Truy cập giá trị¶

2. Thêm và cập nhật¶

3. Xóa phần tử¶

IV. Các phương thức hữu ích¶

1. Phương thức keys(), values(), items()¶

2. Phương thức copy()¶

V. Duyệt các phần tử trong Dictionary¶

1. Duyệt keys¶

2. Duyệt values¶

3. Duyệt items¶

VI. Dictionary lồng nhau¶

1. Dictionary trong Dictionary¶

2. List trong Dictionary¶

VII. Ví dụ minh họa¶

Ví dụ 1: Quản lý thông tin học sinh¶

Ví dụ 2: Quản lý kho hàng¶

Ví dụ 3: Từ điển Anh-Việt¶

VIII. Bài tập thực hành tại lớp¶

Bài 1: Dictionary thông tin học sinh¶

Bài 2: Tính điểm trung bình¶

Bài 3: Tính tổng giá trị sản phẩm¶

IX. Bài tập về nhà¶

Bài 1: Thông tin cá nhân¶

Bài 2: Điểm số các môn học¶

Bài 3: Danh bạ điện thoại¶

Bài 4: Menu quán ăn¶

X. Bài tập nâng cao¶

Bài 1: Quản lý thông tin học sinh¶

Bài 2: Quản lý kho hàng¶

Bài 3: Từ điển Anh-Việt¶

Bài 4: Quản lý thông tin sách¶

XI. Ghi chú quan trọng¶

1. Cú pháp cơ bản¶

2. Lưu ý khi sử dụng¶

3. Các lỗi thường gặp¶